«مكر خدا» یعنی چه؟
پرسش:
«مكر خدا» یعنی چه؟
پاسخ:
علامه طباطبایی(ره) در تفسیر آیه‌ی «أَفَأَمِنُواْ مَكْرَ اللّهِ فَلاَ يَأْمَنُ مَكْرَ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ»۱ می‌فرماید:
«كلمه‌ی مكر به معنای این است كه شخصی، دیگری را غافلگیر كند تا به او آسیبی برساند و یا موجبات آسیب رسیدن به وی را فراهم سازد. این عمل، وقتی از خدای تعالی صحیح است كه به عنوان مجازات صورت گیرد. انسان معصیتی كند كه مستحق عذاب شود و خداوند او را از ان جایی كه خودش نفهمد، معذب نماید و یا سرنوشتی برای او تنظیم كند كه او خودش با پای خود و غافل از سرنوشت خویش به سوی عذاب رود؛ اما مكر ابتدایی و بدون اینكه بنده معصیتی كرده باشد، البته صدورش از خداوند ممتنع است.»۲
ضمناً ایشان در بحث كلی‌ای ذیل آیات ۹۴ تا ۱۰۲ از سوره‌ی اعراف توضیح می دهد كه خداوند سه سنت در مورد جوامع دارد:
«خدا سبحان هر پیغمبری را كه به سوی امتی می‌فرستاد، به دنبال او، آن امت را با ابتلای به ناملایمات و محنت‌ها آزمایش می‌كرد تا به سویش راه یابند و به درگاهش تضرع كنند. وقتی معلوم می‌شد كه این مردم به این وسیله -كه خود، یكی از سنت‌های الهی است- متنبه نمی‌شوند، سنت دیگری را به نام سنت مكر به جای آن جاری می‌ساخت. آن، این بود كه دل‌های آنان را به وسیله‌ی قساوت و اعراض از حق و علاقه‌مند شدن به شهوات مادی و شیفتگی در برابر زیبایی‌های دنیوی مُهر می‌نهاد. بعد از اجرای این سنت، سنت سوم خود، یعنی استدراج را جاری می‌نمود و آن، این بود كه انواع گرفتاری‌ها و ناراحتی‌های آنان را برطرف می‌ساخت و زندگیشان را از هر جهت مرفه می‌كرد و به این وسیله روز به روز به عذابشان نزدیك‌تر می‌كرد تا وقتی كه همه‌شان را به طور ناگهانی و بدون اینكه احتمالش را هم بدهند، به دیار نیستی می‌فرستاد؛ در حالی كه به وسایل و… مغرور شده بودند.»۳
(همچنین برای بحثی درباره‌ی انتقام الهی كه به بحث مكر الهی بسیار نزدیك است، ر.ك: ترجمه تفسیر المیزان/ج۱۲/ص۱۲۷-۱۲۴/ذیل آیه‌ی ۴۷ سوره‌ی ابراهیم).۴
