پرسش: چگونه در نماز حضور قلب داشته باشيم؟
پاسخِ آية الله جوادي آملي: هر كدام از ما در حكم جماعتي هستيم كه به امامت يك نفر كار مي‌كند. امام اين جماعت در دنيا، درون ما است كه عقل است يا خيال يا وهم است و يا عشق، بالاخره هر كسي امام جماعت خود را مي‌شناسد، شؤون مادون و اعضا و جوارح زير دست، همه به امامت او كار مي‌كنند؛ يعني اگر كسي ان شاءالله انسان سالم و سالكي بود، همه‌ي قواي درون و بيرونش به امامت عقل او كار مي‌كند.
انسان عاقل قواي درون و گفتار و نوشتار بيروني را عاقلانه تدبير و تنظيم مي‌كند. ما اگر خواستيم ببينيم در درون‌مان امام جماعت عقل است يا هواي نفس، از اعمال و رفتار و اقوال‌مان بفهميم. يعني گفتار انسان، رفتار انسان، نوشتار انسان، سيره و سنت انسان شاهد امامي است كه در محراب درون او نهادينه شده است.
ما از كجا بفهميم فلان شخص آدم خوبي است؟ مي‌بينيم حرفِ خوب مي‌زند، كارِ خوب مي‌كند، حرفش با كارش مطابقت دارد. بدِ كسي را نمي‌خواهد. ظاهر و با طنش يكي است. همه‌ي اعمال او را جمع بندي مي‌كنيم و مي‌گوييم همه‌ي اين‌ها نشانه‌ي آن است كه در درون او نوري وجود دارد.
اما اگر كسي كار بدي كرد و دروغ گفت و عشوه‌اي كردو رشوه‌اي برد و اختلاس كرد، نشانه‌ي آن است كه در درون او خائني امام شده است. پس اگر اعضا و جوارح سالم بود، اين‌ها مأمومان آن امام‌اند كه رو به قبله نماز خوانده است. اگر اعضا و جوارح به فساد آلوده شدند، مأمومان امامي هستند كه پشت به قبله دارد.
كسي كه درنده خواست در قيامت به صورت سگ در مي‌آيد و اعضا و جوارح او شهادت مي‌دهند كه او موجودي درنده است. آدم پر طمع به صورت موش در مي‌آيد و لازم نيست اعضا و جوارح او حرف بزنند.
به هر حال، بعضي‌ها مختالانه زندگي مي‌كنند نه عاقلانه. در قرآن آمده است: (إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ)﴿۱۸﴾۱. مختال و متخيل يعني كسي كه با خيال زندگي مي‌كند. اعتباري زودگذر، همين من و ماهاي زودگذر، اين‌ها خيالبافي است. اگر خداي ناكرده كسي سرگرم اين گونه مسائل بود و خود را به غير خدا مشغول كرد، مختال است.
آدم مختال آن است كه زندگي عاقلانه و نماز عاقلانه ندارد. نماز عاقلانه را كسي انجام مي‌دهد كه در بيرون نماز قواي خود را تطهير كرده باشد. حرف‌ها، خواندني، و گفتار ناروا سبب مي‌شود ما زندگي و در نتيجه نماز عاقلانه نداشته باشيم.
اگر انسان سعي كند در تمام لحظات زندگي مراقب اعضا و جوارح و انديشه‌هاي خود باشد كه خلافي از آن‌ها سر نزند، قطعاً با حضور قلب بيشتري نماز مي‌گزارد؛ زيرا حضور قلب چند دقيقه‌اي در نماز عصاره و خلاصه‌ي حفظ حضور قلب در محضر خدا در تمام ساعات زندگي است. كسي كه هر لحظه خود را در محضر خدا مي‌بيند، به راحتي و با حضور قلب كامل به نماز مي‌ايستد؛ اما آن كه در طول شب و روز به فكر همه چيز هست مگر خدا، قطعاً نمي‌تواند در نماز حضور قلب داشته باشد.
پي‌نوشت‌هاـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
- لقمان/۱۸.
