پرسش و پاسخ‌هاي ذيل، مجموعه سؤالاتي است كه دانشمندان و افراد مختلف از امام رضا(ع) پرسيده‌اند و حضرت خود به اين سؤالات پاسخ داده‌اند.
۱- خدا كجاست؟ چگونه است و تكيه‌اش بر چيست؟
واژه‌ي «كجا» سؤال از مكان است. اين سؤال از امر غايب است [همان گونه وقتي ما وفتي در مكاني حضور داشته باشيم و شخص ديگري در آن جا نباشد، مي‌پرسيم او كجاست؟] اما خداي متعال نه غايب است و نه قبل از او چيز قديمي بوده است. او در همه جا هست. او مدبر، صانع و حافظ است، نگه دارنده‌ي آسمان‌ها و زمين است.۱اوست كه مكان قرار داد، بدون آنكه براي او مكاني باشد و اشياء را با كيفيات مختلف قرار داد، بدون اينكه براي خود او كيفيتي باشد۲ و تميه‌اش بر قدرتش بوده است.۳
۲- خداوند از چه زماني بوده است؟
بايد جواب داد كه چه زماني بوده كه او نبوده است تا مشخص شود كه از چه زماني بوده است.۴
[خدا جسم و ماهيت نيست تا در مكاني باشد و مركب نيست تا كيفيت داشته باشد]. پس خدا به كيفيت و كانيت شناخته نمي‌شود و هيچ حسّي درك و با چيزي سنجيده نمي‌شود؛۵ چون مكان و زمان از مخلوقات اوست، پس چگونه به آن متّصف شود؟۶
۳- آيا خداي عزوجل شيء است يا نه؟
خداي متعال شيء بودن خود را ثابت كرده است: (قُلْ أَيُّ شَيْءٍ أَكْبَرُ شَهَادةً قُلِ اللّهِ شَهِيدٌ بِيْنِي وَبَيْنَكُمْ)۷ ؛«بگو بالاترين گواهي، گواهي كيست؟ بگو: خداوند ميان من و شماست». پس مي‌گويم او شيء است اما نه مانند ساير اشياء؛ زيرا اگر شيء بودن او را نفي كنيم، او را نسخ و نفي كرده‌ايم.۸
۴- سميع و بصير بودن خداوند به چه معناست؟
خداوند آن چه را كه مي‌بيند، مي‌شنود و آن چه را كه مي‌شنود، مي‌بيند. ديدن او با چشمي مانند چشم آفريدگان نيست و شنيدنش مانند شنيدن شنوندگان نيست؛ بلكه اثر ذره‌اي سياه در شبي تاريك و روي سنگي سياه در زير خاك و در درياها از او مخفي نيست. لغات مختلف او را گيچ نمي‌كند و شنيدن كلامي او را از كلام ديگر منحرف نمي‌سازد و هيچ صدايي از بندگانش بين زمين و عرش بر او مخفي نمي‌ماند، چه در خشكي و چه در دربا و هيچ صدايي بر او اشتباه نمي‌شود. چنين است كه مي‌گوييم: او شنواست ولي نه به وسيله‌ي گوش.۹
۵- لطيف و خبير بودن خداوند به چه معناست؟
اين كه مي‌گوييم خداوند لطيف است، بدين معناست كه لطافت را در آفرينش به كار برده است و به چيزهاي لطيف كاملاً آگاه است. اثر و هنر او در آفرينش گياهان و جانداران كوچك همچون پشه و كوچك تر از آن كه به چشم ديده نمي‌شود، آشكار است. چون كوچكي اين جاندار را با ظرافت هايش بنگريم و هدايت غريزي در نزديكي با ماده، گريز از مرگ و گرد آوردن منافعش را مشاهده كنيم و نيز چانداراني را ببينيم كه در ژرفاي درياها و پوست درختان و دل كوير و بيابان زندگي مي‌كنند و يا جانداراني ديگر را كه به بچه‌هاي خود آموزش مي‌دهند و خوراك برايشان مي‌برند و به رنگ آميزي آن‌ها كه سرخ با زرد و سفيد با قرمز در آميخته است، توجه كنيم و جانداراني ديگر را بنگريم كه نه با چشم ديده مي شود و نه به دست لمس مي‌گردد، از ديدن تمام اين‌ها باور خواهيم كرد كه آفريدگار چنين موجوداتي تا چه اندازه لطافت و ظرافت به كار برده است.۱۰
پي نوشت ها ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱. قرشي/باقر شريف/پژوهشي در زندگاني امام رضا(ع)/ج۱/ص۲۱۲.
۲. كليني/محمد بن يعغوب/الكافي/ج۱/صص۷۸-۷۹.
۳. قمي/ محمد بن علي (شيخ صدوق)/التوحيد/ص۱۲۵.
۴. كليني/محمد بن يعغوب/الكافي/ج۱/صص۷۸-۷۹.
۵. همان.
۶. همان/ص۸۸.
۷. انعام/آيه ۱۹.
۸. قمي/ محمد بن علي (شيخ صدوق)/عيون أخبار الرضا(ع)/ج۲/ص۱۳۴؛ مردم درباره‌ي نحوه‌ي وجود خدا سه عقيده دارند: نفي؛، تشبيه و اثبات به غير تشبيه. عقيده‌ي نفي جايز نيست؛ زيرا نفي وجود است كه كفر مسلم است. عقيده‌ي تشبيه جايز نيست؛ زيرا خداي تبارك و تعالي، مادي نيست و حدي ندارد. از اين رو شبيه هيچ يك از اشياي مادي نيست. راه سوم: روش اثبات بدون تشبيه است.
۹. طبرسي/احمدبن علي/الإحتجاج/ج۲/ص۳۹۷.
۱۰. كليني/محمد بن يعغوب/الكافي/ج۱/صص۱۱۹-۱۲۰؛ قمي/ محمد بن علي (شيخ صدوق)/التوحيد/ص۱۸۶.
منبع: حسيني پور اميني/محمد/پاسخ هاي هشتمين امام(ع)/مؤسسه‌ي چاپ و انتشارات آستان قدس رضوي/چاپ دوم سال ۱۳۹۰
